حسابداری یکی از مهم‌ترین بخش‌های هر کسب و کار است که می‌تواند صاحبان مشاغل را برای سودآوری بیشتر و جلوگیری از ضرر و زیان در کار کمک کند. درواقع صاحبان یک کسب و کار می‌توانند با استفاده از گزارش‌های تهیه شده در بخش مالی و حسابداری ، تصمیمات آینده خود را برنامه‌ریزی کنند. به این ترتیب پیشبینی سود و ضرر آسان‌تر شده و دنبال کردن برنامه‌های شرکت به شکلی هدفمند صورت خواهد گرفت. در ادامه مطلب به ارائه تعریفی علمی از حسابداری و انواع آن و همچنین مقایسه مزایا و معایب هر شیوه می‌پردازیم.
حسابداری چیست؟
حسابداری به معنای جمع‌آوری اطلاعات مالی برای تجزیه و تحلیل و طبقه‌بندی آن‌ها است تا پس از ثبت و نگهداری این اطلاعات بتوان به گزارش‌های گوناگونی از عملکرد مالی دست یافت. حسابداری جزو رشته‌های پرکاربرد در تمام دنیا محسوب میشود و اغلب مدیران، سرمایه‌گذاران و صاحبان مشاغل بزرگ تمایل دارند از سیستم‌های حسابداری حرفه‌ای برای مدیریت اقدامات مالی خود بهره‌مند شوند. علم حسابداری با افزایش پیچیدگی‌های اقتصادی در طی زمان دچار تغییر و تحولاتی شده است و امروزه سیستم‌های مختلفی برای انجام فرایند حسابداری و گزارش عملکرد مالی یک شرکت وجود دارد. مهم‌ترین شیوه‌های حسابداری در زیر نام برده شده‌اند:
- حسابداری یک طرفه
- حسابداری دوطرفه
- حسابداری سه طرفه
- حسابداری چند بعدی (چند طرفه)
مقالات مرتبط : خدمات حسابداری
حسابداری یکطرفه چیست؟
حسابداری یکطرفه یکی از ساده‌ترین انواع حسابداری است که برای کسب و کارهای کوچک کاربرد دارد؛ زیرا در مشاغل خرد تعداد مشتریان محدود بوده و حجم فروش نیز نسبت به کسب و کارهای عمده، کمتر است؛ بنابراین حسابداری یکطرفه غالبا در بازارها و مغازه‌هایی که به شیوه سنتی کار می‌کنند قابلیت اجرا خواهد داشت.
در این شیوه حسابداری، مغازه‌دار به یک دفتر نیاز دارد تا هر برگ از آن را به یک مشتری اختصاص دهد. در هر صفحه یک ستون بدهکار و یک ستون بستانکار رسم میشود. مبالغ دریافتی از مشتری در ستون بستانکار درج شده و زمانی که مغازه‌دار مبلغی را به مشتری می‌پردازد آن را در ستون بدهکار وارد می‌کند. همچنین در ستون سوم هر صفحه که تحت عنوان «مانده» قرار دارد میزان مبلغ مانده در هر سطر نشان داد میشود. به عبارت دیگر مغازه‌دار برای محاسبه میزان بدهی یا طلب خود از هر مشتری، باید دو ستون بدهکار و بستانکار را از یکدیگر کسر کند. به این ترتیب می‌تواند گزارش اجمالی از میزان سود و زیان خود به دست آورد.
مزایای حسابداری یکطرفه
حسابداری یکطرفه یکی از پرطرفدارترین انواع حسابداری است که به دلیل سادگی آن می‌تواند با صرف زمان و هزینه کمتری انجام شود. با استفاده از حسابداری یکطرفه مغازه‌دار و صاحب کسب و کار به آسانی به مانده حساب هر مشتری دسترسی دارد. در حقیقت به علت محدود بودن تعداد مشتریان و حجم فروش، حسابداری و اطلاع از سود و زیان چندان کار سختی نخواهد بود. علاوه بر این در روش حسابداری یکطرفه نیازی نیست فروشنده تراز مالی برای ارائه گزارش تهیه کند؛ زیرا این شیوه از معادله حسابداری پیروی نکرده و صرفا با درگیر کردن یک حساب، گزارش می‌دهد.
معایب حسابداری یکطرفه
در کنار مزایایی که برای حسابداری یکطرفه مطرح شد برخی معایب نیز در این شیوه مشاهده میشود؛ از جمله اینکه در حسابداری یکطرفه نمی‌توان ترازنامه و صورت مالی برای ارائه به سازمان‌های مالیاتی تهیه کرد. به عبارت بهتر، حسابداری یکطرفه معمولا برای کسب و کارهای غیررسمی و خرد کاربرد دارد و سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ با به کارگیری این شیوه نمی‌توانند به گزارش‌های مالی مطلوبی دست پیدا کنند؛ بنابراین در نتیجه این ویژگی تعداد تقاضا برای حسابرسی به شیوه یکطرفه نیز کاهش می‌یابد. از دیگر معایب حسابداری یکطرفه می‌توان به محدود بودن اطلاعات و دقت کم گزارشات اشاره کرد. این مسئله سبب میشود احتمال خطا و اشتباه در محاسبه سود و زیان افزایش پیدا کند و کنترل حساب‌ها و کشف اشتباهات نیز با دشواری مواجه شود.
حسابداری دوطرفه چیست؟
در حسابداری با مفهومی تحت عنوان معادله حسابداری سر و کار داریم. این معادله بیان می‌کند که دارایی عبارت است از مجموع بدهی‌ها و سرمایه‌ها (حقوق مالکانه). این فرمول اساسی‌ترین معادله حسابداری محسوب میشود که در محاسبات بسیاری از جمله حسابداری دوطرفه کاربرد دارد. حسابداری دوطرفه یا دوبل با درگیر کردن دو حساب صورت می‌گیرد و نیازمند این است که دو طرف معادله با یکدیگر مساوی باشند. در این نوع حسابداری که با نام« حسابداری ترازنامه‌ای» نیز شناخته میشود، طرف راست تساوی یعنی دارایی‌ها، ماهیت بدهکار دارند و طرف چپ معادله یعنی بدهی‌ها و سرمایه، دارای ماهیت بستانکار هستند.
نحوه ثبت کردن حساب‌ها در حسابداری دوطرفه از معادله مذکور تبعیت می‌کند. به این معنا که مجموع طرف حساب بدهکار و مجموع طرف بستانکار باید با یکدیگر برابر باشند تا سند به اصطلاح تراز باشد. هر عددی که در هر طرف معادله حسابداری ثبت میشود با توجه به ماهیت حساب‌ها می‌تواند در افزایش یا کاهش آن‌ها تاثیر بگذارد. ثبت در بخش بدهکار حساب موجب افزایش همه حساب‌هایی میشود که ماهیت دارایی دارند و از طرف دیگر کلیه حساب‌ها با ماهیت درآمد و سرمایه و بدهی را کاهش می‌دهد. همچنین ثبت در بخش بستانکار حساب، باعث میشود تمامی حساب‌ها با ماهیت دارایی و هزینه کاهش پیدا کرده و حساب‌هایی با ماهیت درآمد و سرمایه و بدهی افزایش یابند.
مزایای حسابداری دوطرفه
حسابداری دوطرفه پس از شناخته شدن مورد استقبال بسیاری از افراد فعال در عرصه اقتصاد و تجارت قرار گرفت. این شیوه به دلیل مزایای متعددی که دارد یکی از ضروریات امور مالی هر شرکت و نهاد تجاری محسوب میشود. مهم‌ترین مزیت حسابداری دوبل این است که در تشخیص و تسویه بدهی‌ها بسیار مطمئن‌تر و قابل اعتمادتر از سیستم حسابداری یکطرفه عمل می‌کند. علاوه بر این اطلاعات حساب‌ها همواره در دسترس هستند و می‌توان صورت‌های مالی اساسی برای واحد اقتصادی را به سادگی تهیه کرد. در این نوع حسابداری پیشبینی درآمدها و هزینه‌های سال جاری در مقایسه با سال قبل صورت می‌گیرد تا برنامه‌های شرکت به طور صحیح اجرا شوند.
تعیین وضعیت سوددهی یا زیان‌دهی کسب و کار در حسابداری دوطرفه بسیار ساده بوده و گزارش‌گیری از اطلاعات در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام می‌پذیرد؛ همچنین یکی از مهم‌ترین مزایای حسابداری ترازنامه‌ای یا دوطرفه، امکان تشخیص آسان و اصلاح اشتباهات ثبتی و حسابداری است. به طور کلی می‌توان گفت قابلیت‌های حسابداری دوطرفه سبب راحتی کار شرکت‌ها و موسسات در گردآوری اطلاعات جامع و کامل در خصوص تمامی فعالیت‌های مالی خود میشود.
معایب حسابداری دوطرفه
حسابداری دوبل یا دوطرفه به واسطه مزایایی که برای واحدهای اقتصادی دارد، پرکاربرد و رایج تلقی میشود اما در کنار تمام ویژگی‌های مثبت نباید از برخی معایب این شیوه نیز غافل شد. به عنوان یکی از معایب حسابداری دوطرفه می‌توان به زمان‌بر بودن و هزینه زیاد آن اشاره کرد. قوانین و روش‌های پیچیده‌ای که در حسابداری دوبل برای ثبت امور مالی روزانه وجود دارد، باعث میشود این کار به یک امر تخصصی تبدیل شود که هر فردی بدون گذراندن آموزش‌های لازم قادر به انجام آن نباشد. به همین دلیل برای اینکه یک شرکت یا موسسه بتواند حساب‌های مالی خود را از طریق حسابداری دوطرفه مدیریت کند نیازمند یک نیروی حسابدار ماهر و دارای دانش کافی در زمینه حسابداری دوبل خواهد بود. با اینکه احتمال خطا و اشتباه در این نوع حسابداری نسبت به حسابداری یکطرفه کمتر است اما هنوز هم نمی‌توان گفت هیچگونه خطایی در حسابداری دوبل دیده نمی‌شود. بنابراین امکان دارد وجود این معایب برای صاحبان کسب و کار و شرکت‌ها چالش‌هایی را ایجاد کند.
تفاوت حسابداری یکطرفه و دوطرفه
پس از اینکه تعریف دقیقی از حسابداری یکطرفه و حسابداری دوطرفه ارائه دادیم و مزایا و معایب هر شیوه را بررسی کردیم، نوبت به بیان تفاوت‌های این دو نوع حسابداری می‌رسد. مهم‌ترین تفاوت حسابداری یکطرفه و دوطرفه در نوع ورودی آن‌هاست؛ کسب و کاری که توسط حسابداری یکطرفه سازماندهی میشود برای هر تراکنش تنها یک ورودی انجام می‌دهد. به عبارت ساده‌تر می‌توان گفت این شیوه مانند دفتر کل یک حساب جاری شخصی عمل می‌کند. حسابداری یکطرفه ممکن است از دو ستون درآمد و هزینه استفاده کند اما نهایتا هر انتقال فقط یک بار ثبت میشود. در سیستم حسابداری دوطرفه که اغلب شرکت‌ها آن را اعمال می‌کنند، هر ورودی از دو بخش بدهی و اعتبار تشکیل میشود. به این ترتیب حسابداری دوبل به شرکت کمک می‌کند تا هزینه و درآمد خود را رصد کرده و درک ساده‌تری از سوابق حسابداری ارائه دهد.
حسابداری یکطرفه وضعیت فعلی ثروت را نشان نمی‌دهد و یکی از مهم‌ترین نقاط ضعفی که در این شیوه مشاهده میشود، عدم توانایی در تهیه گزارشات و صورت‌های مالی مناسب برای ثبت مالیات است؛ درحالی که حسابداری دوطرفه شفافیت بیشتری داشته و با ارائه جزئیات دقیق از هزینه‌ها، درآمد و وضعیت نقدی فعلی شرکت امکان نظارت بیشتری را فراهم می‌کند. در نتیجه تصمیمات آینده مدیران شرکت را جهت‌دهی کرده و احتمال سوددهی را افزایش می‌دهد.
سخن پایانی
حسابداری یکطرفه و دوطرفه دو شیوه رایج از انواع حسابداری هستند که هر یک مزایا و معایب خاص خود را دارد. حسابداری یکطرفه به دلیل کم‌هزینه بودن و سادگی، یک راهکار مناسب برای مدیریت مالی کسب و کارهای کوچک محسوب میشود. در مقابل برای شرکت‌ها و واحدهای اقتصادی که حجم فروش و تعداد مشتریان بیشتری دارند، استفاده از شیوه حسابداری دوطرفه مطلوب‌تر به نظر می‌رسد. حسابداری دوطرفه یا دوبل به عنوان انقلابی در رشد و مدیریت کسب و کارهای مدرن شناخته میشود و دید گسترده‌تری به صاحبان شرکت‌ها می‌بخشد. سرانجام هر فعال اقتصادی می‌تواند با توجه به نوع کسب و کار خود بهترین شیوه حسابداری را برای مدیریت امور مالی خود و رسیدن به سود بیشتر انتخاب کند.