در دهه‌های اخیر به دلیل گسترش فعالیت شرکت‌ها و کسب و کارهای بزرگ و کوچک، نیاز به ارائه گزارش‌های دقیق از جزئیات عملکرد مالی شرکت‌ها بیش از پیش احساس می‌شود. درواقع مدیران سازمان‌ها با در دست داشتن اطلاعات کافی راجع به اتفاقات مالی شرکت خود دید بهتری خواهند داشت و تصمیمات آینده را بر اساس گزارش‌های مالی اتخاذ می‌کنند . همچنین وجود خدمات حسابرسی شفاف و واضح کمک می‌کند تا فرصت هرگونه تقلب یا نقص در بخش‌های مختلف شرکت وجود نداشته باشد و همه امور مالی توسط مدیران و صاحبان کسب و کار رصد شوند. حسابرسی داخلی که شامل حسابرسی صورت های مالی ، حسابرسی عملیاتی ، حسابرسی رعایت و … می باشد ، یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که در راستای بهبود عملکرد مالی سازمان‌ها و شرکت‌ها صورت می‌گیرد.
تعریف حسابرسی داخلی
در یک تعریف کلی حسابرسی عبارت است از بررسی تمامی مدارک و اسناد حسابداری در جهت کشف تقلب و اشتباه در صورت‌های مالی. مدیران یک شرکت با مطالعه گزارش‌های حسابرسی می‌توانند بر صحت فعالیت‌های مالی کارکنان خود نظارت داشته باشند. حسابرسی انواع گوناگونی دارد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به حسابرسی صورت‌های مالی، حسابرسی رعایت، حسابرسی قانونی، حسابرسی داخلی و حسابرسی مدیریت اشاره کرد.
حسابرسی داخلی یا Internal Audit به فعالیتی در شرکت یا سازمان گفته می‌شود که طی آن یک فرد متخصص، بر تمام امور مالی شرکت نظارت می‌کند و مسئولیت خطایابی و اعتبارسنجی مبادلات مالی را بر عهده می‌گیرد. این شخص با بررسی معاملات مالی که توسط واحدهای مختلف شرکت انجام گرفته‌اند فرایند انجام مبادلات از لحظه شکل‌گیری تا هنگام ثبت در ترازنامه را مورد نظارت قرار می‌دهد. نهایتاً حسابرس داخلی موظف است صحت عملکردهای مالی را سنجیده و یافته‌های خود را در قالب یک گزارش به مدیران واحد
اقتصادی ارائه کند. از همین رو لازم است حسابرس داخلی فردی با مهارت کافی در زمینه محاسبات، تحلیل اطلاعات و آشنا با نحوه کار نرم‌افزارهای حسابداری مختلف باشد.
تاریخچه حسابرسی داخلی
استفاده از حسابرسی داخلی در شرکت‌ها و سازمان‌ها سابقه طولانی دارد و حتی شاید بتوان تاریخ پیدایش آن را همزمان با شکل‌گیری دانش حسابداری دانست. اگر بخواهیم زمان رسمیت پیدا کردن حسابرسی داخلی را به طور خاص بیان کنیم، این اتفاق به قرن بیستم میلادی بازمی‌گردد؛ زمانی که حسابرسان داخلی با یکدیگر به تبادل اطلاعات می‌پرداختند و به این فکر افتادند که لازم است یک انجمن مشترک برای حسابداران تشکیل شود. در نتیجه تلاش‌های این افراد سرانجام در سال ۱۹۴۱ انجمن حسابرسان در شهر آلتامونته اسپرینگز در ایالت فلوریدا آمریکا تاسیس شد. بعد از این زمان بود که حسابرسی داخلی به عنوان یکی از انواع حسابرسی به رسمیت شناخته شد.
پیدایش حسابرسی داخلی در ایران را به شرکت نفت ایران و انگلیس منسوب می‌کنند. این شرکت تا قبل از جنگ جهانی دوم در داخل ایران فعالیت می‌کرد. کارکنان انگلیسی که از دانش حسابداری بالایی برخورداربودند برای اولین بار روش‌های حسابرسی داخلی را در ایران رواج دادند.
تا پیش از این اتفاق حسابرسی‌ها در ایران به شیوه سنتی در دفترچه‌های حساب و کتاب و به کمک چرتکه انجام می‌گرفت. از سال ۱۳۳۶ با تاسیس آموزشگاه عالی حسابداری وابسته به شرکت ملی نفت ایران، حسابرسی داخلی به دانشجویان ایرانی آموزش داده شد.
پس از آن افرادی مثل طغرل آذر، بیوک ابریشمیان و اردشیر بینش آق اوقلی به عنوان حسابرسان داخلی در نهادهای مهمی از قبیل شرکت نفت ایران و انگلیس مشغول به کار شدند.
اهداف حسابرسی داخلی
حسابرسی داخلی و حسابرسی صورت های مالی به منظور مدیریت بهتر امور مالی و جلوگیری از خطاهای عمدی و سهوی در صورت‌های مالی انجام می‌گیرد. حسابرسی داخلی با نظارت بر عملکرد سازمان می‌تواند دید جامعی از هزینه‌ها، عملیات مالی و وضعیت مالی سازمان ارائه کند. در ادامه مهم‌ترین اهداف حسابرسی داخلی ذکر شده‌اند:
- حفاظت از دارایی‌های شرکت
مهم‌ترین هدف حسابرسی داخلی حفظ دارایی‌ها و سرمایه‌های شرکت است. حسابرس داخلی به عنوان نماینده مدیر شرکت باید بر تمامی هزینه‌ها نظارت کند تا منابع شرکت در موقعیت‌های نامناسب خرج نشوند. به این ترتیب حسابرسی داخلی می‌تواند به طرز چشمگیری از هدر رفت منابع شرکت جلوگیری کند.
- بهبود فرایند نظارت در شرکت
نظارت مداوم بر واحدهای یک شرکت می‌تواند سبب بهبود عملکرد آن‌ها شود. حسابرس داخلی با بررسی عملکردهای هر واحد می‌تواند راهنمایی‌های لازم جهت دستیابی به اهداف سازمان را به آن‌ها ارائه کند. همچنین حسابرسی مستمر موجب می‌شود حسابرس با ایجاد تغییرات جزئی در برنامه فعالیت‌های واحد اقتصادی، شرکت را بیشتر به سمت سودآوری سوق دهد. - بررسی صداقت گزارش‌های مالی شرکت
حسابرس داخلی وظیفه دارد صحت گزارش‌های مالی مرسوله توسط هر یک از بخش‌های شرکت را به دقت مطالعه کرده و با تطبیق سایر اسناد و مدارک از درستی آن‌ها اطمینان حاصل کند. به این ترتیب با تحلیل اطلاعات می‌توان جلوی خطاهای محاسباتی، تقلب یا اشتباهات را گرفت و در راستای افزایش دقت گزارش‌ها، یک برنامه‌ریزی اصولی را برای سازمان اتخاذ کرد.
تماس با مشاوران ما
نحوه انجام حسابرسی داخلی
حسابرس داخلی برای بررسی وضعیت مالی یک شرکت باید گزارش مالی تمامی واحدها را به دقت مطالعه نموده و به نکات متعددی توجه داشته باشد. گزارش حسابرسی داخلی باید بیانگر سطوح و حوزه‌های ریسک باشد و فرد حسابرس باید پس از ارزیابی‌های لازم، راه‌‌حل‌های عملی در خصوص بهبود فرایندها و کاهش ریسک ارائه کند. مدیران و صاحبان شرکت باید زمینه دسترسی حسابرس داخلی به اسناد و مدارک مالی شرکت را فراهم کرده و واحدهای مختلف شرکت را ملزم به ارائه گزارش مالی خود به حسابرس داخلی کنند. نهایتا گزارش حسابرس داخلی باید شامل موارد زیر باشد:
- بخش ارزیابی ریسک
- تعیین سطوح و حوزه‌های ریسک
- روش‌های انجام کار
- موارد مستعد بهبود تولید
- راهکارهای بهبود کنترل داخلی
- راهکارهای بهبود مدیریت منابع انسانی
- مراحل انجام ارزیابی کنترل‌های داخلی
- موارد مستعد بهبود چرخه خرید، بستانکاران، پرداخت‌ها و هزینه‌ها
- معرفی رقبای داخلی و خارجی شرکت
- جایگاه فعلی شرکت در بین رقبا
- خلاصه تطبیق بودجه با عملکرد سالانه
- صورت‌های مالی
وظایف حسابرسی داخلی
حسابرسی داخلی مسئولیت انجام رویه‌هایی را بر عهده دارد که اثربخشی کنترل‌های داخلی شرکت را برای رسیدن به سود بیشتر و زیان کمتر مورد بررسی قرار می‌دهد. در حسابرسی داخلی تمام کنترل‌های مالی و عملیاتی باید تحت نظارت حسابرس قرار بگیرند تا حداکثر بهره‌وری در شرکت اتفاق بیافتد و دستیابی به اهداف واحد اقتصادی محقق شود. در ادامه به معرفی برخی از وظایف حسابرسی داخلی می‌پردازیم:
- ارزیابی سیستم کنترل‌های داخلی که از پیش وجود دارند و ارائه توصیه‌هایی برای بهبود کنترل داخلی شرکت
- تهیه و اجرای برنامه حسابرسی داخلی مطابق با استانداردها و اصول حسابداری
- برقراری رابطه مطلوب با کارکنان شرکت و تشویق آنان به ارائه گزارش‌های مالی صادقانه
- همکاری با سایر حسابرسان مستقل و بازرسان قانونی طبق دستورالعمل مدیرعامل شرکت
- رسیدگی به حساب‌های مالی جهت افزایش کارایی و بهبود عملکرد شرکت
- ارائه توصیفی از وضعیت کنونی شرکت، جایگاه شرکت نسبت به عملکرد سابق خود و برنامه‌ریزی دورنگرانه برای پیشرفت در آینده
- بررسی رعایت اصولی قوانین و مقررات، اساسنامه‌های شرکت و آیین‌نامه‌های مختلف شرکت از قبیل آیین‌نامه استخدامی، مالی، فنی، معاملاتی و…
- بازنگری
تفاوت حسابرسی داخلی و خارجی
حسابرسی خارجی نوع دیگری از حسابرسی‌های مالی است که طی آن یک کارشناس حسابرسی از نهادها و شرکت‌های معتبر فرستاده می‌شود تا به امور مالی شرکت رسیدگی کند. حسابرس خارجی وظیفه دارد گزارش‌های مالی که توسط حسابرس داخلی جمع‌آوری شده‌اند را مطالعه کرده و صحت آن را تایید کند. حسابرسی داخلی و خارجی از جهات مختلفی با هم تفاوت دارند که در دو بند به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
شاخص‌ترین تفاوت حسابرسی داخلی و حسابرسی خارجی در نحوه انتخاب حسابرس است. حسابرس داخلی اغلب از بین کارکنان شرکت انتخاب می‌شود درحالی که حسابرس خارجی یا مستقل، از سوی موسسه‌ای که کار اصلی آن ارائه خدمات حسابرسی است وارد شرکت می شود. از طرف دیگر استخدام حسابرس داخلی برای شرکت‌ها یک امر پیشنهادی محسوب می‌شود و مدیران شرکت بنا به صلاح دید خود می‌توانند در این مورد تصمیم‌گیری کنند؛ اما وجود حسابرس خارجی برای هر واحد اقتصادی یک الزام قانونی است و شرکت‌ها مکلف هستند در مواردی که قانون امر کرده از یک حسابرس خارجی برای رسیدگی به اسناد مالی خود کمک بگیرند.
حسابرس داخلی گزارش‌های خود را صرفا به مدیران و صاحبان شرکت ارائه می‌کند و با هیئت مدیره در ارتباط است. اما حسابرس خارجی از مسئولیت حقوقی برخوردار بوده و وظیفه دارد نتایج بررسی‌های خود را علاوه بر مدیران واحد اقتصادی، به مراجع قانونی ذیربط نیز اعلام دارد. آخرین موردی که می‌توان به عنوان تفاوت حسابرسی داخلی و خارجی مطرح کرد قالب گزارش‌های تهیه شده توسط حسابرس داخلی و خارجی است. حسابرس داخلی گزارش خود را طبق قالب خواسته شده توسط مدیر شرکت تنظیم می‌کند بنابراین شکل گزارش‌های حسابرسی داخلی در هر شرکت متفاوت خواهد بود. در مقابل، گزارش‌هایی که حسابرس خارجی تهیه می‌کند باید منطبق با استانداردها و اصول حسابرسی از پیش تعیین شده باشد.
ویژگی های حسابرس داخلی
همانطور که گفته شد حسابرس داخلی یکی از کارمندان شرکت است که معمولا از بین هیئت مدیره یا هیئت امنا انتخاب می‌شود. حسابرس داخلی باید فردی با قابلیتهای لازم برای انجام این کار باشد؛ به عنوان مثال یکی از ویژگی‌های مهمی که حسابرس داخلی باید واجد آن باشد برخورداری از دانش و تجربه کافی در زمینه حسابرسی است. چنین شخصی باید بتواند با ارزیابی اسناد و مدارک یک گزارش کامل و جامع از فرایندهای مالی شرکت ارائه کرده و راه‌حل‌هایی برای افزایش بهره‌وری و بهبود نظارت مالی بر شرکت مطرح کند. حسابرس داخلی مسئولیت حفاظت از دارایی‌ها و مدیریت نیروی انسانی شرکت را بر عهده دارد بنابراین باید از هدررفت منابع مالی جلوگیری کند و بهترین راهکارها را برای صرفه‌جویی در منابع بیابد.
اصولا احتمال بروز ضرر و زیان در شرکتی که از حسابرس داخلی کمک نمی‌گیرد بسیار زیاد است. از طرفی صاحبان شرکت باید فردی را به عنوان حسابرس انتخاب کنند که قابلیتهای لازم برای این سمت را داشته باشد. حسابرس داخلی وظیفه دارد گزارش‌های مالی را به صورت کاملا بی‌طرفانه و عینی ارائه کند. در فهرست زیر به چند تا از اساسی‌ترین وظایف حسابرس داخلی اشاره شده است:
* بررسی اجرای دقیق دستورالعمل‌های محافظت از دارایی
* کنترل کلیه قراردادهای شرکت
* اعتبارسنجی هزینه‌های صورت گرفته توسط واحدها
* تحلیل داده‌ها گزارش
* تطابق گزارش مالی هر واحد با اسناد و مدارک پرداختی
* تطابق پرداخت‌های مالی با اقدامات انجام شده در پروژه‌های شرکت
* نظارت بر ثبت تمام اسناد مالی
* کنترل حساب‌ها و فعالیت‌های حسابداری
* ارزیابی کنترل‌های صورت مالی
* کنترل تناسب چارت سازمانی با وظایف کارکنان
* نظارت بر حسن اجرای آیین‌نامه استخدامی در هنگام گزینش نیرو
* نظارت بر انجام خریدهای شرکت
* بررسی نقص‌های اقتصادی و مالی پروژه‌ها
* ارائه پیشنهادات اقتصادی برای بهبود فرایندهای مالی شرکت
* ارزیابی برنامه زمانی پروژه‌ها و اثربخشی آن‌ها
* رسیدگی به موارد خاص
انجمن حسابرسان داخلی ایران
حسابرسی داخلی امری تخصصی و نیازمند کسب مهارت و تجربه کافی در این زمینه است. به همین دلیل افرادی می توانند در این حوزه موفق عمل کنند که آموزش حسابداری دیده باشند و توانایی استفاده از نرم‌افزارهای حسابرسی را کسب کنند. حسابرس داخلی با فعالیت بی طرفانه خود نقش مهمی در کشف خطاها و نقص‌های یک واحد اقتصادی و کمک به بهبود آن‌ها دارد. اهمیت حسابرسی داخلی در ایران سبب شد تا در سال ۱۳۹۱ مرجعی تحت عنوان« انجمن حسابداران داخلی ایران» تشکیل شود. این انجمن واقع در خیابان آرش مهر تهران بوده و در زمینه آموزش و عضویابی علاقه‌مندان به این رشته فعالیت می‌کند.
یکی از عوامل پیشرفت موسسات و شرکت‌های تجاری، محاسبه دقیق هزینه‌ها و مخارج و نظارت بر عملکرد درست‌کارانه کارمندان است. این امر با استخدام یک فرد حسابرس داخلی به سهولت انجام می‌پذیرد و مدیران واحدهای اقتصادی می‌توانند به صورت مستمر عملکردهای مالی شرکت خود را رصد کرده و با کشف نقاط ضعف و کاستی‌ها نسبت به رفع آن اقدام کنند. حسابرسی داخلی به عنوان یکی از شاخه‌های حسابرسی کمک شایانی در بررسی صورت‌های مالی، شناسایی هدررفت منابع و ارائه راهکارهای حرفه‌ای برای سودآوری شرکت تجاری می‌کند. در این مقاله تلاش شد تا همه جوانب حسابرسی داخلی، نحوه انجام آن، ویژگی‌های لازم برای حسابرس و تفاوت حسابرسی داخلی و خارجی مورد بحث قرار بگیرد.